Thuhmahruai:
Tunlai
khawvel hmasawn zel kaihhnawih pakhat chu Media in hma a sawn chak lutuk hi a
ni. |halaite khawvelah phei chuan nasa takin ro rel a, a tel lo in kan awm thei
ta lo emaw tih theih a ni ta ber a. Kum upa lam pawhin hmang thiam chiah lo mah
se engemaw chen chu an chhawr \angkai ve tho mai. He hmasawnna hi duh lo eng
ang in, do tum sa teh mah ila, kan do hneh dawn chuang lo va. Chuvangin, heng
media hrang hrang chak lutukin min nuai mekna karah hian kan kristianna vawng \ha
chungin engti’angin nge kan hman \angkai ang tih kan inzirtir a \ul khawp mai.
Vawiina
\halai te hi Media khawvela cheng kan nihna hre reng a. Rawngbawlna atan
\angkai taka hmang tura rilru ngaihtuahna thar kan seng a \ul hle awm e.
Media
hian thil nihna dik tak min khawhmuh kher lo tih hria ila. Media chuan ‘Mi
ngaihhlut ni tur chuan i nalh / zei a ngai’ a tih laiin Pathian erawh chuan ‘I
lan dan lam aiin mihring i nihna avanga khan ka ngaihlu che’ min ti a ni. Chuvangin
Media-in min kawhhmuh tam tak te hi Kristian ten kan thurin Bible zirtirna nena
a inrem lo a tam tih hria a, hman dan chin tawk hre turin kan inchah hmasa a
ni.
Tun
tuma kan sawi tur tamtak hi mi tam tak tan chuan kan hriat hnu te pawh a ni mai
thei a. Mahse, Media khawvel a cheng kan nih tlat avangin ngun leh zualin
chhiar ila, a \ha lai a awm anih chuan zawm kan
tum a pawimawh khawp ang. Media hi rawngbawlna hi Pathian ram tihzauhna
hmaraw \angkai taka hmang turin kan inchah hmasa a ni.
MEDIA
KAN TIH CHU ENGE NI TA ANG LE?
Media
chu mihring te kan inbiakpawhna, indawr tawnna, chanchin a chhia, a \ha kan
inhriat tawnna leh chutiang kawnga kan inthlunzawmna zawng zawngte chu Media
hian a huam vek a ni. Hetiang zawng pawh hian a sawifiah theih bawk ang.
"media chu mipui vantlang hriat
tur/chanchin puanzarna hmanrua hi a ni" kan ti thei bawk ang. Tin, Media
chu inbiakpawhna hmanrua tiin a sawi mai theih bawk a ni.
Mi thiam zawk te leh mi fing zawk te
chuan chung kan inbiakpawhna leh inhriat tawnna hmanraw hrang hrang, mi tam tak
hmun hrang hranga awm te, inchhung pakhat ang maia indawr tawn theihna hmanrua
te chu hlawmkhawmin, hlawm lianpuiah an chhungkhawm ta a, chu chu Mass Media
kan ti a ni.
Chu Mass Media huang chhunga media
hrang hrang te chu \hendarh leh vek an ni a, chungte chu:
1) Print Media
2) Electronic Media
3) Social Media or New Age Media
1. Print Media :-
Print
Media chuan thuziak chhiar chi ho zawng zawng chanchinbu, magazine, Newsletter,
leaflets, pamphets etc te hi a huam vek a ni. Print Media hi mihring inbiak leh
indawr tawnna (Media) hmanraw upa ber niin kum zabi 15-na lai vela John Guterberga'n
kum 1453-a lehkha chhutna khawl (Printing Press) a hmuhchhuah a\ang daih tawha
in\an niin Media hmanraw pawimawh tak a ni.
Print
Media hi awm ta lo se, tun anga media hmasawnna hi hmuh tur a awm kher lo mai
thei a ni. Chuvangin Print Media hi midangte hrilhchhawnna hmanraw (Mass Media)
zinga hlui ber, a \angkaina nep thei chuang hauh lo chu a ni. Chung zinga
thawhhlawk ber pakhat chu chanchinbu hi a ni.
America
President pathumna Thomas Jaffersona khan sorkar neih loh aiin chanchinbu neih loh
a hlauh zawk thu a sawi a, India Prime Minister hmasa ber Jawaharlal Nehru pawhin chanchinbu zalenna famkim a duhthu a lo
sawi tawh bawk a, John F. Kennedy (America President) chuan "Press rap bet
sorkar leh Press puitling lo zalenna humhalh nachang hre lo chuan democracy a
vuiliam chawk a ni" a lo ti hial a ni. Chanchinbu zalenna hi ram changkang
zawk te chuan an dah pawimawh hle a ni.
Chanchinbu
avangin mi hriat hlawh lo pawh mi lar an ni thei a, mi ropui tak tak te leh mi hming\ha tak tak te mualphona pawh
a ni thei bawk a. Remna siamtu, indona thlentu niin rawngbawlna atan pawh a \angkai
hle a ni.
India
ramah hian chanchinbu mite hian zalenna zau tak an nei a, tin, chanchinbu
zalenna (Freedom of the Press) hi India ram dan pui Fundamental Rights-a telh a
ni bawk a, America, Britain leh India ram te hi khawvela chanchinbu zalenna
phal zau ber ram te an ni hial \hin a,
ram roreltu te pawh hian ro a relna kawngah pawh an hmang \angkai hle a ni.
2. ELECTRONIC MEDIA:-
Electronic
Media hi Broadcast Media an ti bawk \hin. Khawl thil (technology) hmanga
hriatzauna emaw inbiakpawhna emaw, inthlunzawmna hmanrua- TV, film, radio, movies etc. te hi Electronic Media kan
tih te chu an ni.
Electronic
Media hian kum rei lo te chhungin zofate min tuam hneh hle a, \halaite nunah
nasa takin nghawng a nei mek zel a, a hmang thiam an awmlaiin hmang thiam lo mi
eng’emaw zat an awm ve bawk.
Print
Media kan sawi ngawt ai chuan khawvel chanchin leh thil thleng te chu awlsam
takin khawvel pum hmuh leh hriat theih turin an theh darh zung zung a, chu
chuan media hmanga khawvel danglamna chu a hma aia chak zawkin khawvel chuan a
tawng chho mek zel a ni.
Electronic
Media hian Zoram Kristian te hi nasa takin min run mek reng a, Mizorama TV alo
thlen hma kha chuan mipuiten thil kan hriatna hnar ber chu ziaka inbiakpawhna
(print media) leh khawl hmanga inbiakpawhna zingah pawh radio deuh chauh hi a
ni. Khawvel hmasawnna chuan India ram kilkhawr ber zoram pawh rawn tuam chho
zelin kum 1980 kumtir lamah te kha chuan Mizoram pumpuia motor nei kha kut \ang
thliaka chhiar tham lek an ni a, chutiang chiah chuan kum 1986 FIFA World Cup-a
Diego Maradona vanglai, mahni inluma TV-a en pha chin pawh mi tlemte chauh an
la awm a ni. Kum 20 dawn a liam meuh chuan TV nei lo chhungkua nih pawh
zahthlak ah kan lo ngai \an ta a, kan nitin mamawh ber a ngaih theih tur
khawpin dawr neitu te pawhin hralh nuam berah an lo ngai hial ta a ni.
3.
SOCIAL MEDIA / NEW AGE MEDIA
Social
Media hi tunlai khawvel Media zinga \hangchak ber a ni a, New Age Media tih te
pawhin an sawi bawk \hin a ni. He Social Media thangchak tak mai hi Mizo \halai,
tleirawl, chhungkua, khawtlang leh kohhran thleng pawha min r<n mek tu a ni
a. He media hi keini tan hian malsawmna
nge anchhia ni ta ang le. A hmang thiam tan chuan dinchhuahna, a hmang
thiam lo tan chuan boralna ni si chu ‘Social Media’ hi a ni, kan ti thei ang.
Nang enge i dinhmun ve le?
Prof.
Andreas Kaplan leh Prof. Michael Haenlein te chuan, “Social Media chu internet hmangtu ten an duh
duh an duan chhuah theihna leh inthlengtawn theihna hmanrua te hi an ni,” tiin
an sawi a. Hetiang zawng pawh hian sawi ila, Social Media chu ‘Internet leh Mobile
phone hmanga inbiakpawhna leh inkawmhona hi a ni’ kan ti thei bawk ang.
Eng hi nge Social Media kan tih te chu :
Facebook
Mark
Zuckerberg chuan Harvard University-a a zirpui – Eduardo Saverin, Andrew Mc Collum,
Dustin Moskovitz leh Chris Hughes te puihnain Facebook hi February 2004 khan a
siam a. A tirah chuan Harvard zirlaite hman theih tur chauha tih a ni a, an
huang an zauh zel a, tunah chuan khawvela social networking service hman nasat
ber a ni tawh a, khawvel hmun hrang hranga awm, kum 14 chin chunglam tan chuan
a hman theih vek tawh a ni.
September
2012 thleng khan Facebook hmangtu hi 1 billion chuang an ni hman a, heng zinga
8.7% te hi ‘fake profile’ (a lem) an ni a. May 2011 thleng khan Facebook
hmangtu zinga million 7.5 te chu kum 14 aia naupang an ni a, kum 10 hnuailam pawh
million 5 lai an awm bawk. 2012 chhung khan Facebook sum lakluh hi £ 5.1
billion lai a tling phak a, a vawikhatna atan Fortune 500 list ah langin, May
2013 ah khan 462 na a ni.
WhatsApp
WhatsApp
Messenger hi phone a\anga thu, thlalak, video leh music inthawn zung zung
theihna a ni a. WhatsApp Inc. hi kum 2009 khan Yahoo! ah pawh hun rei tak lo
awm tawh, Brian Acton leh Jan Koum te chuan Santa Clara, California ah an din \an
a ni.
|halaiin
an hmelhriat a\angin an lar chak hle a, October, 2011 kha chuan nitin message
billion 1 an buaipui \hin a, April 2012 ah chuan nitin message billion 2
buaipuiin, August 2012 ah message billion 10 a kai chho hman a ni.
Orkut
August 2008 khan California a\anga bul \an
Orkut hi social networking website a ni a, Google chu a neitu leh a enkawltu an
ni. A siamtu hi Google michhawr, Turkish software engineer, Orkut Büyükkökten
niin, India leh Brazil velah a lar hle a. October 2011 thleng khan Orkut
hmangtu zinga 59.1% chu Brazil rama awm an ni a, 27.1% chu India rama awm an ni
bawk a, Japan rama awm 6.7% an awm bawk.
WeChat
WeChat
hi mobile phone a\anga thu, aw, milem, thlalak, video leh music inthawn theihna
a ni a. China ram a\anga an tih chhuah niin, January 2011 a\ang khan hman \an a
ni.
Skype
Skype
hi August 2003 khan Kazaa siamtu, Estonian developer – Ahti Heinla, Priit
Kasesalu, Jaan Tallinn te leh Danish developer Janus Friis bakah Swedish
developer Niklas Zennström te chuan an siam \an a. Kum 2010 kumtawp thleng khan
a hmangtu hi million 663 an awm hman a. Skype hmangtute hi aw leh video hmangin
an inbe thei a, thu pawh a inthawn zung zung theih a ni.
Twitter
Jack
Dorsey chuan March 2006 khan Twitter hi a siam a, July thlaah a duh apiang hman
theih turin a tlangzarh nghal a
ni. Twitter hi website tlawh hlawh zual
10 thlanchhuah zingah a tel phak a ni.
A
chunga kan sawi hrang hrangte zingah khian Facebook
leh Whatsapp hi Mizo \halaite’n kan
hmelhriat ber leh kan hman lar ber anih avangin kan thlur bing deuh dawn a ni.
Facebook
: Facebook hi Mizo \halaite’n kan hman \anna hi a rei lo hle a. Nimahsela,
vawiin ah chuan Mobile phone nei tawh phawt chuan Account kan nei vek mai awm
e. Facebook Account nei lo chu \halaite zingah phei chuan changkanglo a ngaihna
hial kan nei tawh a ni.
Facebook
hi social media te zingah chuan kan ruihchilh/atchilh ber te zing a mi a ni a.
Kohhran programme thleng pawha min tibuai tu pawh a ni. Account nei tam tak te
zingah eizawnna leh zirna kawnga a \angkai avang te leh \angkaipui avanga hmang
ni lem lo, nuam tih ve hrim hrim vanga hmang, thlalak enkualna leh comment ho
te te post atan te a hmang, \angkaipui leh sawtpui lem si lo hi 60% aiin an tam
hial mai thei. Chung zingah chuan keini
\halaite hi kan tel ve em? Kan lo tel anih chuan Kristian \halai tih atan a
mawi lo tih kan hriat a \ha awm e.
Fb
hi Mizote hian kan tuipui hle mai a. Group pawh awlsam tak tak in kan siam a.
Mi \henkhate chu group hrang hrangah hian an awm emaw tih mai theih turin Group
ah an hming hmuh tur a awm a. Vawiin a \halai member-te hian hei hi ngun takin
ngaihtuah ila, tuna kan awm mekna group-te hi kristian \halai tan awmna tlak a
ni em? tih kan ngaihtuah a ngai hle awm e. Thlamuanna Krista Group, Nun Krista (Daily Strength in Life & In
Christ) Group, Ringtu Nun Zirhona Group, Krista Rilru Group, adt...kan awm reng
lai a, Aizawl Gay Boyz tih te, Pay for Sex (Mizo), Mizo Nula Fengching leh Mal
Show na hmun tih te, Kawplai nei te a ruka inbem keuh keuh na in add na tih te,
Mizo XXX Huapzo tih te leh adt, Special Report Group, Chanchinthar World News
adt group hrang hrang pawh a awm nual ang. Heng group kan tarlan te hi chu tlem
te chauh a ni a. Keini Thalaite pawh hian Information pekna atan Group pawh kan
lo nei hial tawh mai thei a ni. Ka sawi duh tak chu group a kan awmna te hi kan
tan a \angkai em tih hi kan ngaihtuah a ngai hle awm e.
Facebook
hmang \hin te hian \angkai taka hmang tura kan inzirtir a ngai a. Hmang lo
turin in zirtir mah ila, tunlai khawvel changkanna in a ken tel a nih tlat tawh
avangin kan hmang lo thei lo a ni. Chuvangin \angkai zawkin engtin nge kan hman
ang? tih hi kan ngaihtuah ho dawn a ni.
A \angkaina
:
1. Facebook hi \hian hlui leh thar
inchharna atan a \angkai hle a.
2. Chhungkhat ram hla taka awm te tan Phone
hmanga inbiak a hautakin a rem loh chin a awm thei a, Fb kaltlang hian awlsam
takin kan inbe thei a ni.
3. Ram changkang zawk ah chuan zirtirtute’n
classroom baka hriattur pawimawh zirlaite hnena hriattir nan an hmang nasa hle
thin.
4. Rawngbawlna atan pawh a \angkai hle.
Entirnan : Hriselna Group ah phei chuan Doctor Senior leh \ha a thawhna leh
chenna hmun a kan r^wn phak loh te, Fb kaltlangin kan harsatna te min rawn puih
\hin a ni.
5.
Chanchinthar leh thu pawimawh inhriattir zung zung nan a \angkai hle a.
Kohhran \halaite pawhin kan member hmun danga zirna avang emaw hnathawhna
avanga awm te’n Fb kaltlang a, Group kan siam hmangin \halai hmalakna hrang
hrangte pawh an lo hriat theih phah a ni.
6. Naupang \hanlen zel nan thil pawimawh
tak a ni thei. |hian thar neih te, zirna lamah an tuipui zawngte sawi nan te a
hman theih a. A \ha lo zawnga an hman loh nana zirtir a pawimawh hle thung.
7. Thil zawrhna hmun te, Pathian thua tui halte
inkawmna te, dan (Law) lampang inhrilhhriatna te, fiamthu thawhna te, zualko
te, nupa inkar thu leh hla inhrilh hriatna atan pawh a \angkai hle a. Tin, hmeichhe
tan pawh hmeichhe tan chauh Group te pawh a awm a. Hmeihchhe tam tak chuan an \angkai
pui hle a ni.
8. Fb hmang hian sermon leh Bible study te
pawh awlsam takin a neih theih a ni. Tunlai \halai tam tak chuan thusawi
ngaihthlak aiin mahni kutphaha en a, chhiar melh melh hi nuam kan tih tawh z^wk
avangin a \angkai hle bawk a ni.
9. Ram \henkhat ah chuan an ram siam\hatna
atana hmanrawn \angkai tak atan Fb hi an hmang mek a. Hei hi keini pawh hian
kan ti ve thei a ni. Kan ram, khawtlang leh kohhran kal dan \ha lo hrang
hrangte hi sawiho \hin ila, chu chuan ngaihdan tha a rawn her chhuah \hin a ni.
A \ha lo kan hriat kha, Fb kal tlanga sawiho hi a \angkai hle a ni.
Fimkhur na tur :
Fb hi fimkhur taka kan hmang a pawimawh
hle a. Fimkhur taka kan hman loh chuan, a tir ah nuamin hlimawm mah se, a tawp
ah mualphona min thlentu leh kan tana thang hlauhawm tak a ni theih a ni. Tun \umah chuan kan fimkhurna tur tlem a
zawng tarlang ila.
1. I
profile a\angin tunge i nih? engang mi nge inih? tih an hriat theih che
avangin, Profile-a dah chin tur leh awm tawk hriat a \ha hle.
2. Addict theih a ni tih hi kan hriat a \ha
a, nasa tak chhiatpui theih anih avangin hman dan chin t^wk kan thiam a \ul hle
a ni.
3. Zirna, rawngbawlna leh kan thlarau nun
tan nghawng \ha lo tak min thlen thei tu anih avangin, chin tawk neih hi a
finthlak hle bawk.
4. Mi thlalak siam danglam emaw, thlalak
\ha lo thehdarh te hi dan kalh tlat a ni a. IPC Sec 43.22 te, Sec 43.23 te
chuan a khap tlat a. Chu dan pawisa lova, tilui te chu pawisa chawitir bakah
lungin tan tir theihna a awm bawk tih hria ila, mahni thu thu a lo thehdarh ve vak
chin lo hi a him ber a ni.
5. I mi hriatchiante chauh lo chu ‘Friends’
angin pawm lo ang che. I \hiante chanchin kimchang pawh dah loh a \ha, dinhmun
hlauhawmah an awm ve thei tho. Chuvangin, \hian ngah ringawt hi changkanna a ni
lo tih hria ila, kan hriatchian te chauh hi ‘Kan Friends List-ah’ awm se, a him
ber a ni.
6. Fb kaltlang hian inbiak tlangnel hi a
awl hle mai a. Mi thenkhat chuan Chhass zawnna atan te pawh an lo hmang \hin a,
a taka in hmuh kher an lo tum \hin bawk a. Chutiang mi i nih chuan hmun ualau chauh
thlang \hin ang che. I tan fimkhur tluk a awm love.
7. I thil thawn reng reng hi midang kut ah
a awm tawh tih hriat a \ha. Chuvangin, i thawn hmain i tan a him em? tih
ngaihtuah la, i thawn tawh hnuah chuan a delete theih tawh lo, i thawn khan i
duh loh thil mah nise, i thawn tawh miau avangin a kawl \ha reng tawh tih hria
la. I thawn hma ngeiin thutlukan siam fel hmasa ang che.
8. Kan Fb profile picture te hi kan thlak
zing mawlh mawlh hlawm hle mai a. Ni khat a vawisarih thlak te, karkhat a mahni
kum aia tam Pro Pic thlak \hin te facebook hmang \hin zingah hian an awm tlat.
Hengah pawh hian fimkhur a \ha hle mai a, kan thlalak upload ah te pawh hian kan
fimkhur a \ul hle a ni. Mi \henkhat chuan kan lan \hat ber na kan dah \hin a,
midangin an rawn fak chiam a, a tak tak emaw tih awl tak a ni. Chu min rawn
fakna leh an comment chuan kan chhungril nunah nuam tih veng vengna min rawn
neih tir a, a tawp ah chuan kan duh loh thleng min hruai thei a ni tih hi hria
ila. Miin ‘I \ha tops’ an lo tih pawh ‘Thanks’ tih hi a tawk viau a ni.
Sawi
tur tam tak pawh a awm nual awm e. Facebook a kan thil post, comment leh mi
status kan han comment na ah te hian mi rilru kan tina theih tih hre bawk ila.
Mi chanchin kan lo sawi te kha lungawi lo in court ah kal ta sela, kan thil
post leh comment avangin Jail bang kan zut thei a ni. Chuvangin, Kristian \halaite
tan phei chuan inhman dan t^wk kan thiam a ngai hle a ni. Fb kaltlanga thu kan
post leh comment dawnin he zawhna hi in zawt hmasa \hin ila – “He thu ka Post emaw Comment avang hian
keimah leh ka chhungte tan thil tha lo a thleng thei em? Dan bawhchhiatna a ni
em? ” tiin in zawt hmasa ila, “AW” kan ti anih chuan post emaw comment loh
ngam tur a ni.
Dr.Aric
Sigman-a chuan “Facebook addict tawhte chuan harsatna an tawk hnem a, midangte
nena inlaichinna tha neih an har sat tial tial \hin” a ti. Amah vek hian
“Social Networking hi kan khawtlang nun ti nuamtu a ni tur a ni a, nimahsela chutiang
chu a ni teuh si lo. Kan nun ti hmasawntu ni lo vin kawng dik lo a min hruaitu
a ni zawk a ni” a ti. Vawiin a \halaite Social Media \angkai taka hmang \hin
kan ni lo anih chuan kan inenfiah a ngai hle a ni. Kohhran, khawtlang leh chhungkaw
nun hlim leh nuam siamtu chu \halaite kan nih tlat avangin Fb avang hian kan
hmasawnna tur hi i ti \huanawp lovang u.
Nu
leh pate chuan internet hman \angkai dan leh a pawimawhna pawh kan hrethiamin
kan pawh pha chiah lo a ni mai thei. Mahse, kan fate hian kan rin phak bakin
internet khawvel hi an bel tih kan hriat a pawimawh hle. Internet ah hian
engtiklai pawhin pornographic (zahmawh’hmeichhiat-mipat lam rawngkai) film leh
thlalak vawikhat hmeh zeuhva hmuh mai theih sing tel a awm reng a.I fanu/fapa
khan computer/internet hi a khawih/hmang satliah emaw i tihlai khan a rilru ngaihtuahna
chu thui tak a lo hruaisual thei reng asin.
Heng
bakah hian internet-in a kentel, mihring nun hruaisual thei-sum inthapa infiamna(online
gambling), hmansual chuan \hian sual leh kawppui duk dak lo inchhar theihna
awlsam lutuk social networking sites- Facebook,Twitter etc te hi thingtlanga
kan awm vang ringawt hian kan fate hian an hre lo vin an hmelhriat lo a ni hauh
lo a nia. Tunlai khawvela hmelma-pa hmanraw \ha ber pakhat chu ‘changkanna’ hi
a ni tih kan hriat a pawimawh hle mai. Tunlaia sex tape lar ta lutuk te, Mizote
zinga mipat-hmeichhiatna zalen ta lutukte hi internet kaltlanga kan hmuh leh hriat
te vang hi a ni ve thei ang em? Kan sawi tak te kha internet hmansual theihna
kawng tam tak zinga tlemte chauh an ni.
Facebook Depression:
Kan
changkan tawh lutuk vang nge, Mizo te zingah pawh hian natna mak pui pui, a
hming pawh kan hriat ngai loh leh hmelhriat ngai loh, \henkhat phei chu a hming
pawh kan lam thiam \ha \hum loh chenin kan mikhual ve ta reng mai! Tunlai \halai,
a bikin khawvel puma tleirawl te natna vei buaithlak deuh mai chu ‘Facebook
Depression’ an tih hi a ni. Depression hi Mizo te zinga a lar tawh dan kan hria
a, depression nei te awmdan pawh kan hre thawkhat viau tawhin a rinawm.
Dr.Gwenn
O’Keefe, CEO and editor-in-chief, Paediatrics
chuan, “Teenager (Kum 20 la tling lo) te zingah facebook depression hi a
nasa zual a. Heng Social Media sites-a hun an hman tam lutuk chuan depression
nei te awmdan thin ang-mut hunbi mumal lo, chaw ei mumal lo, thinrim thut thut,
mi kawp lawr a\anga mal ngawih ngawiha inhriatna thlengin an nunzia leh
nunphung a danglamin a inthlak phah \hin,” tiin a sawi. Heta \ang hian ‘thil
thar’ lawm leh ngaihven tak Mizo \halai te hian chin tâwk neih leh inven kan
mamawhzia a chiang awm e.
Tun
kum hnih khat kalta khan, tleirawl te zinga lar em em mai ‘ngona damdawi’ an tih mai hi Aizawl mai ni lo, District Capital
mai pawh ni tawh lovin, thingtlang khaw chengker zawk thlengin an hria in an
hmang tih chu nula leh tleirawl tam tak, an hmai leh nghawng rawng inang lo tak
tak han hmuh a\ang hian a chiang reng mai a. Khawi a\angin nge Aizawla miten
chu’ng te chu hman nachang an hriat a, engtin nge hmun danga mite chuan Aizawla
an hman ang te, an chin ang te leh an tih ang te chu tih nachang an lo hriat ve
nghal zung zung mai? Media power a ni lo thei lo! Kan fate hi Facebook leh
media chawilentir lova keimahni ngeiin kan enkawl sei len a pawimawh hle a ni.
Whatsapp : Tunlai Social Media a kan hman lar tak dang leh chu Whatsapp
hi a ni. |halaite zingah mobile phone whatsapp support lo hman chu \hing riau a hriatna kan nei ta hial mai. Thlalak
inthawn na atan te, \hian ho leh pawl ho inkawm khawm na atan te whatsapp hi a nuamin
a \angkai hle a. Tunlaiin Mizoramah sualna leh thil rapthlak tak tak a pung ta
hluaiin a lang a. Hei hi a nihna takah chuan media chak tak lutuk vang kan ti
lo thei lo ang. Thil thleng engemaw a awmin mi tu emaw in whatsapp-a a awmna
group ah a thlalak nen a post a, chu group member te chuan group dang ah an post
leh chur chur a. Chuti ang zel chuan minute 10 lekah ram pum a tuam hman hial \hin
a ni.
Hetiang
taka chak a nih avang hian a \angkai hle a, mah se chutih lai chuan fimkhur a \ul
hle thung a ni. Tunlaiah chuan whatsapp hi committee kohna atan te leh zualko
atan te \angkai taka hman mek a ni a. Chutih rual chuan fimkhur loh chuan mahni
leh midang tihmualphona awlsam tak a ni lawi si a ni. Thlalak leh thu i post
tawh chu i hnuk kir thei tawh lo a, i phone ah delete eng ang mah la, i nawtreh
zo tawh chuang lo. Chuvangin midang hnena thil kan thawn tur reng reng fimkhur
taka ngaihtuah hmasak hi a him a ni.
Tin, tunlai hian Whatsapp hi kan hmang nasa
hle tawh mai a. Mi \henkhate’n thil hre hmasa nih duh in, kan thu dawn chu a
tak a ni em tih pawh finfiah hman lo in, dawt thu thehdarhna atana leh fiamthu thawhna
atan kan lo hmang ve leh zel bawk a. Hei hi keini Kristian te tih atan chuan a
mawi lo hle a ni. Tunhnai mai ah pawh khan
Whatsapp a dawt thu thehdarh avangin Police lam hial a thleng a.
Whatsapp leh Facebook ah Prime Minister Narendra Modi-a’n Bible chhut a phal
tawh lo tih te thehdarh awm pawh khan, Mizoram mipuite chu nasa takin min shock
anih kha, Mizoram BJP chuan FIR te thehlutin an han chhui chiang a, a titu tak
man chhuak in, thu dik lo anih zia hriatchhuah a ni a. A thawn chhuak tu chu
Police ten Case an siam sak a ni. Hei lo pawh hi thu dik lo thehdarh avanga
case nei Mizo zingah pawh an awm ta nual mai. Chuvangin, keini Kristian Thalai
hi kan fimkhur a ngai ta hle mai. Changkanna hi hmang thiam ila, kan himna a ni
dawn si a.
Tlipna:
Khawvel
hmasawnna in nitin min chim a, loh theih loh in kan nunah seng luh a ngai fo \hin.
Chung zingah chuan kan sawi tak internet social networking pawh hi a tel a. He
internet social working hrang hrang, a bik takin facebook leh whatsapp hian
khawvel zau tak hi zim te ah a chantir ta a. Khawvel let liama mi te nen pawh
hmun leh hmuna khawsa ho ang maiin kan inbe thei ta mai a, khawvel pumpui hi
khaw te tak te ang mai ah chantirin, ram hrang hrang a mi te chu, chu khaw te
tak te ah chuan kan khawsa ho ta a ni. Chuti ang chu a nih avangin, \halaite hian
social media te hi \angkai zawka hmang thiam tura kan inzir a ngai takzet a ni.
Hun awl hnawhkhahna atan mai ni lovin, kan rin Krista thlah chuang si lovin,
khawvel zau zawk dahchhuahna tukverh atan i hmang zawk ang u.
Eng
pawh ni se, heng internet leh a kaihhnawih hian a taka chhungkua, \henawm
khawveng, \henrual \ha te nena kan inpawhna leh inkawmhona hi tichhe lo se. A
bik takin Krista tana ke kan penna leh kan rawngbawlna a hma kan sawn zena tur
hi dal lo in \anpui zawk se a duhawm hle. Heng social media hrang hrangte hi \angkai
taka hmang emaw kan in tih laiin, kan rinna tibuaitu a ni thei tih hi ngaihtuah
a ngai hle. Kohhran leh \halai hun pawimawh hman lai leh inkhawm lai te hian heng
social media hian kan rilru la pengin min tibuai fo a nih chuan thlarau lam
chaw kan dawn tur ang kan dawn loh phah thin dawn a ni. |halaite hlimpui leh
thil \angkai tak ni si hi, kan rinna leh rawngbawlna pawt hniam tura Setana
hmanrua ah i chantir lo hram ang u.
Media
khawvel a cheng mek kan ni a, kan duh loh avang hnawl mai thei kan ni lo va,
tuna kan hriat aia changkang hi a lo la chhuak zel bawk ang. Chuvangin, a \angkai zawng leh a \ha zawnga
hman thiam kan zir a \ul hle. Media avanga kan khawvel zim sawt zia te, Media avanga
sualan a pun nasat zia te, Media avanga hriatna, thiamna leh finna kan dawn
nasat zia te hi ngun takin ngaihtuah ila, heng zawng zawng bul ber chu Pathian
a ni tih kan hriat nawn fo a pawimawh.
Media
hrang hrang kan sawi te khi \angkai takin hmang ila, Pathian rawng kan bawlna
kawngah ringtute min ti \hentu ni lo va, min tipumkhattu atan kan hmang tur a ni. Kan chenna khawvel hi
Media hian nasa takin a rawn her danglam zel dawn a. Chumi hunah pawh chuan
ringtu te chu Bible zirtirnaa ding nghet turin kan in chah a. Heng Media hmasawnna
hi hriat belh zel a, kan thlarau nun ngaihtuah lo va, ke kan pen zel chuan
Media hmasawnna hi kan tan ^nchhia a ni dawn a. Chuvangin, keini ringtute chuan
Pathian thu hi ngaihven ber ila, kan tan eng hunah pawh, khawi hmunah pawh a \ha
ber a ni tih i hre thar zel ang u.
Kan
\hatlai leh vanglai hun te hi a rei lo te a ral leh mai tur a ni a. He kan
vanglai hun ngei ah hian kan theiht^wp chhuah a Pathian rawng kan bawl tur a ni
a, nasa leh zuala Pathian rawngbawl tura inbuatsaih chung zelin Media hi
\angkai tak hman i tum \heuh ang u.
Reference
:
1.
Kristian \halaite leh Media - Rev K.M Vanlalpeka, Chaplain, Vellore
2.
Media-in Mizo Khawtlang nun a nghawng dan - Rev Lalfakzuala
3.
Electronic Media leh Tunlai Khawvel - H.Lalhmingthanga
4. |halaite
leh Tunlai Khawvel - Lalbiaknunga
5. |halaite
leh Social Networking (Diktawn August 2013)
6.
Social Networking (MARYMA, Ramhlun North YMA Chanchinbu) - Er.Chhungpuia
Renthlei
7.
Internet Social Networking leh |halaite - K.Lalbiakchhunga (|halaite Khawvel-
Samuel Lalrozama Hmar
Jonathan K.Laldinpuia he thuziak hi khawi atanga i neih nge le...Ka Paper present a ni a, i thuziak anga i lo ti ngawt mai hi a fuh lo ka ti khawp mai
ReplyDeleteI ziak ṭha khawp mai. A vai ni lovin a ṭhen a zara ka Copy a, Credit ka pe che a nia.
Delete